معرفی روش های تحریک غیرتهاجمی مغزی :

تحریک غیر تهاجمی مغزی، همان گونه که از نام آن پیداست به مجموعه ی روش هایی برای تحریک مغز گفته می شود که بدون نیاز به عمل جراحی یا برش بر روی پوست جمجمه انجام می گردد. حیطه ی تحریک غیر تهاجمی مغزی با ساخت دستگاه شوک الکتریکیElectroconvulsive therapy)  ECT( در سال ۱۹۴۰ به صورت رسمی به دنیای روانپزشکی معرفی شد. پیشرفت های این حیطه جهت به حداقل رساندن خطرات ناشی از تحریک مغزی و بهره گیری از قوانین الکترومغناطیس، به معرفی اولین دستگاه (transcranial magnetic stimulation) TMS در سال ۱۹۸۵ توسط Barker و همکارانش انجامید. ادامه ی پژوهش های علمی در این حیطه به تولید دستگاه rTMS و tDCS انجامید که در ادامه به آن پرداخته می شود.

• TMS و rTMS:

هر دستگاه TMS از دو قسمت کلی تشکیل شده است: واحد اصلی دستگاه و کویل Coil، از اجزای واحد اصلی دستگاه می توان به قسمت شارژ کننده که تولید کننده ی جریان الکتریکی مورد نیاز برای تولید میدان مغناطیسی در دستگاه است و خازن های های ذخیره کننده انرژی که تعدادش یک و یا بیشتر می تواند باشد و می تواند در مدت زمان کوتاه و سریع ، پالس های متعددی را تولید ، ذخیره و سپس تخلیه کند، اشاره کرد.

کویل از  سیم پیچ های مسی ساخته شده که روی آن توسط پوششی از پلاستیک پوشانده می شود. جریان الکتریکی که از این سیم پیچ ها می گذرد، باعث تولید انواع مختلف میدان های مغناطیسی شده که قابلیت اثرگذاریبر نورون های مغزی را دارند.

تفاوت TMSو rTMS در چیست؟

در شرایطی که پالس های TMS به صورت مکرر ارسال شوند به آن rTMS یا تحریک مکرر مغناطیسی فراجمجمه‌ای مغز گفته می‌شود. بررسی ها نشان داده است که تحریک مکرر مغنطیسی در درمان بیماری های روانپزشکینظیر افسرگی و وسواس جبری به مراتب بسیار اثربخشی بسیار بیشتری دارد. 

تحریک مغناطیسی فرا جمجمه ای چگونه بر مغز اعمال اثر می کند؟

در طول یک جلسه rTMS ، کویل در برابر پوست سر قرار می گیرد.  سیم پیچ موجود در کویل با ارسال پالس های مغناطیسی سبب تولید جریان های الکتریکی ضعیف در سلول های عصبی ناحیه ی مورد نظر از مغز می شود. بسته به فرکانس ایپالس های دستگاه، اثر تحریکی یا مهاری بر نواحی مغزی ایجاد می شود. برای مثال در پروتوکل های درمان افسردگی نواحی از مغز که تصور می‌شود در طول افسردگی فعالیتشان کاهش یافته است، تحریک می گردند یا در درمان اختلال وسواس جبری، بخش های از مغز که فعالیت شان بیش از حد طبیعی است، مهار می گردند.

اثر TMSو rTMS در در درمان کدام بیماری های روان شناختی به اثبات رسیده است؟

TMS برای درمان افسردگی مقاوم به درمان، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)، میگرن و کمک به ترک سیگار در افرادی که درمان‌های استاندارد به خوبی جواب نداده است، موفق به کسب تاییدیه ی اتحادیه ی غذا و داری آمریکا FDA شده است. تحقیقات در مورد سایر کاربردهای بالقوه TMS از جمله صرع، بازتوانی شناختی و بازتوانی فیزیکی بیماران پس از آسیب های مغزی نظیر سکته ی مغزی و تروما به سر ادامه دارد.

عوارض احتمالی TMS چیست؟

به صورت کلی TMS جز روش های کم خطر بوده و عوارض جانبی شایع ناشی از آن معمولاً خفیف تا متوسط ​​هستند و مدت کوتاهی پس از یک جلسه بهبود می یابند. عموما نسبت به عوارض جانبی در طول زمان با جلسات بیشتر تحمل ایجاد می شود. از جمله این عوارض می توان به احساس ناراحتی و درد پوست سر، سردرد، احساس سوزن سوزن شدن، اسپاسم یا انقباض عضلات صورت و سبکی سر اشاره کرد.

از جمله عوارض جدی اما ناشایع این روش عوارض می توان از تشنج، حالت شیدایی به ویژه در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی و از دست دادن شنوایی اگر گوش ها در طول درمان به خوبی محافظت نشده باشند، نام برد.

• tDCS، نحوه ی عملکرد و کاربردهای آن:

در اواخر دهه ی ۹۰ میلادی، پیشرفت پژوهش ها در حوزه ی TMS و تحریک غیرتهاجمی مغز به معرفی و ساخت دستگاه احیای تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (transcranial direct current stimulation) tDCS منجر شد.  

این دستگاه جریان الکتریکی خیلی ضعیف بین یک دهم تا دو میلی ولت ایجادمی کند و شامل دو الکترود می باشد،که یکی مثبت یا آند و دیگری منفی یاکاتد است. الکترود مثبت اثر تحریکی و االکترود منفی اثر مهاری دارد ،بنابراین با این دستگاه می توان  بعضی از نواحی مغز را تحریک و یا مهار کرد. 

برخلاف TMS که می‌تواند یک اثر تحریک‌کننده عصبی مستقیم ایجاد ، در tDCS جریان الکتریکی ضعیف اعمال شده توسط الکترودها به نورون های مغز، معمولاً پتانسیل‌های عمل را ایجاد نمی‌کند. در عوض، تصور می‌شود کهtDCS یک اثر تعدیل‌کننده بر عملکرد مغز نشان می‌دهد: میدان الکتریکی اعمال‌شده خارجی، یون‌ها را در نورون‌ها جابجا می‌کند، تحریک‌پذیرینورون‌ها را تغییر می‌دهد و نرخ شلیک تک تک نورون‌ها را تعدیل می‌کند.

کاربرد دستگاه tDCS در درمان اختلالات روانشناختی و نورولوژیک همچنان در مرحله ی پژوهشی بوده و تا کنون استفاده از آن در درمان هیچ یک از بیماری های ذکر شده به صورت قطعی به اثبات نرسیده است. با این وجود مطالعات اخیر نشان دهنده ی پتانسیل tDCS برای درمان و بهبود مشکلاتی از قبیل افسردگی، پارکینسون، دردهای عصبی مزمن و وزوزگوش می باشد.

عوارض احتمالی tDCS کدامند؟

tDCS به طور کلی یک تکنیک بی خطر است و عوارض جانبی گزارش شده اندک و جزئی بوده است.شایع ترین عوارض جانبی گزارش شده شامل خارش، سوزن سوزن شدن، سردرد، احساس سوزش و ناراحتی بوده که به ا محل تحریک محدود بوده اند.

• نویسنده: دکتر سروناز سلطانی