توانبخشی شناختی یک رویکرد جامع و چندجانبه است که هدف آن بهبود عملکرد شناختی افراد با مشکلات شناختی است. این روش شامل تکنیک‌ها، استراتژی‌ها و مداخلات متنوعی است که برای مثال برای حافظه، توجه، عملکرد اجرایی، زبان و حل مسئله در حوزه‌های شناختی طراحی شده‌اند.

اصول اساسی توانبخشی شناختی بر پایه مفهوم نوروپلاستیسیته است که به توانایی مغز برای بازسازی و ایجاد اتصالات عصبی جدید در پاسخ به یادگیری و تجربه اشاره دارد. توانبخشی شناختی از این قابلیت مغز بهره می‌برد و با ارائه تمرینات و فعالیت‌های شناختی ساختاری و هدفمند، توسعه استراتژی‌های شناختی جایگزین و جبران کننده، برای نقص‌های شناختی را ترویج می‌دهد.

برنامه‌های توانبخشی شناختی معمولاً با نیازها و اهداف خاص هر فرد طراحی می‌شوند. ارزیابی نقش مهمی در شناسایی نقاط قوت و ضعف شناختی فرد، و تعیین تأثیر نقص‌های شناختی بر عملکرد روزمره و تعیین اهداف توانبخشی دارند. 

براساس این ارزیابی، برنامه درمانی طراحی می‌شود که می‌تواند شامل ترکیبی از تکالیف مبتنی بر رایانه، تمرینات مداد- کاغذی، استراتژی‌های جبرانی و فعالیت‌های عملی واقعی باشد.

توانبخشی شناختی یک حوزه در حال تحول است و تحقیقات مستمری در جهت بهبود و  بهینه‌سازی مداخلات صورت می‌گیرد. از جمله، فناوری‌های جدید مانند واقعیت مجازی و رابط‌های مغز-کامپیوتر نیز برای افزایش کارآیی و دسترسی به برنامه‌های توانبخشی شناختی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

و همچنین رویکرد جدید ترکیب توانبخشی شناختی و حرکتی که همزمان برای بهبود عملکرد شناختی و حرکتی در افراد استفاده می‌شود. این رویکرد بر این اصل تکیه دارد که شناخت و حرکت به طور متقابل بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و ترکیب این دو با هم می‌تواند بهبود کلی عملکرد افراد را تسهیل کند.به عنوان مثال، در مواردی که فرد همزمان دچار ضعف شناختی و حرکتی است مانند بیماری پارکینسون، افراد دارای صدمات مغزی و افراد مسن، ترکیب بازتوانی شناختی و حرکتی می‌تواند بهبود چشمگیری را ایجاد کند.

• نویسنده: دکتر ملیحه لوطی باشیان